فهرست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های خودمونی فارسی قسمت نوزدهم

زمین گذاشتن چیزی-چیزی را ترک کردن
خط خطی شدن اعصاب-خرد شدن اعصاب-خراب شدن اعصاب

 

از قدیم ندیم‌ها-از گذشته‌های دور

 
خانم-زن بدکاره-هرزه
تو حساب بودن-وارد بودن-به مسائل آگاه بودن

آفتابه برداشتن-دست به آب رساندن-پابرهنه وسط حرف کسی دویدن

آدم دیرجوش-کسی که به سختی با دیگران انس می‌گیرد

خراب شدن-از کار افتادن-منحرف
دست کردن-دست فرو بردن
تنگ بودن قافیه-مشکل بودن کار

دولابچه-کمد کوچک

چهره کردن-نگا. چهره شدن

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

 

دزد بازار-پر هرج و مرج-جایی که در آن دزدی زیاد می شود-جای بی قانون
آبگوشتی-بی‌ارزش-پیش پا افتاده
جیغ زدن-فریاد کشیدن-داد زدن

پیه چیزی را به تن مالیدن-خود را برای چیزی آماده کردن

استغفرالله-خدا نکند-خدای نکرده-هرگز

دل و قلوه ای-کسی که دل و قلوه می فروشد

دمار از کسی درآوردن-کسی را سخت آزار دادن-کشتن

به رخ کشیدن-به چشم آوردن-یادآوری کردن

خوب-کافی-بسیار

زبانزد شدن-معروف شدن-فاش شدن

از بن ناخن-ذخیره-بندگی-اطاعت

 
بله قربان-در حالت احترام در جواب مثبت می گویند-مجازا به معنی تملق است

چاک زدن-نگا. چاک دادن

بز گرفتن-جنس ارزان و پر سود گیر آوردن

خود را به آب و آتش زدن-به هر وسیله ای متوسل شدن-هر خطری را استقبال کردن

دق کُش کردن-سبب مردن کسی از غم و اندوه شدن
چلاق شده-نوعی نفرین است
امان کسی را بریدن-کسی را درمانده و بیچاره کردن
خیسیدن-خیس خوردن-خیس شدن
راستی راستی-حقیقتن-واقعن

 

الف الف کردن(قاچ‌قاچ کردن)

 

این در و آن در زدن(برای انجام کاری کوشش بسیار کردن)

 

بند دل پاره شدن-بسیار ترسیدن-به وحشت افتادن

دلگرم-علاقه مند-مشتاق

پَخ خوردن-تیزی چیزی

چای صاف کن-وسیله ای نوردار برای صاف کردن چای به هنگام ریختن به استکان یا فنجان

خیلی آب خوردن-گران تمام شدن-هزینه ی سنگین داشتن

تَق-صدای برخورد دو چیز به یکدیگر

احوال گرفتن-جویای حال شدن

خروس قندی-آب نباتی به شکل خروس

بلا تکلیف-کاری که معلوم نیست چه باید بشود-کسی که نمی داند چه باید بکند
دست ِ بالا گرفتن-حدکثر را فرض کردن

حق گرفتن-نگا. حق بردن

زیر سبیل کسی را چرب کردن-رشوه دادن به کسی

ریم رام-رام رام-اسم صوت برای بیان آوای ساز و نوای موسیقی

چیلک دان کسی را تکاندن-کسی را وادار با افشای رازش کردن

درق دروق-درق درق

آب شیراز-شراب

زَوال-مست مست-لول

این هلو این هم گلو(مثل آب خوردن، انجام این کار بسیار آسان است)

از سر دست-کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند

 

روگیری-چهره پوشاندن از نامحرم-شرم و حیا

چشم کسی را خون گرفتن-سخت خشمگین شدن

بابا شمل-لوطی-داش مشدی
از راه به‌در بردن(فریب دادن، اغوا کردن)
رو پنهان کردن-خود را مخفی کردن

انگولک کردن(سر به سر گذاشتن، با انگشت به چیزی ور رفتن، انگشت رساندن)

آتش از چشم کسی گرفتن-ترسانیدن
 

(به زبان کودکان) زخم شدن

خر کسی از پل گذشتن-گره کار باز شدن-از گرفتاری خلاص شدن
چَه چَه-صدای بلبل

تخم لق شکستن-فرصت دادن-رو دادن-کسی را به طمع انداختن

زحرکش شدن-یا شکنجه و آزار زیاد کشته شدن

بازار شام-جای شلوغ و در هم و بر هم

آب‌کور-کسی که سودش به دیگران نمی رسد
پَک و پوزه-ریخت و قیافه-شکل ظاهر

چوغ-چوب
دور کسی یا چیزی را خیط کشیدن-با کسی قطع رابطه کردن-از خیر کسی یا چیزی گذشتن

دست خالی برگرداندن-نا امید کردن-پاسخ رد دادن

 

آفتاب چریدن-بی‌کار بودن-چیزی برای خوردن نداشتن

آجر شدن نان(از بین رفتن درآمد)

 

اجل معلق(مرگ ناگهانی)

آشنایی به روشنایی انداختن(پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن)

با حال-آدم سرحال و خوش-چیز یا جای دلپذیر

 

خلاصه نویسی-کوتاه کردن مطلب
پنجه ی ابوالفضل-ورقه ی برنجی یا نقره ای که به شکل کف دست و انگشتان بریده شده است

دقه-دقیقه

پشت سر کسی ایستادن-از کسی پشتیبانی کردن
از کوره در رفتن-به خشم آمدن-آتشی شدن-از جا در رفتن

تازه داماد-پسری که تازه ازدواج کرده است

ریش از دست کسی خلاص کردن-خود را رها کردن-در رفتن

آزگار(زمان دراز)

بادپا-تند رو-تیز تک

خوار و ذلیل-نگا. خوار و خفیف
جواب کردن-به کار کسی پایان دادن-از کار اخراج کردن

زبان بندان کردن-دهان همه را با ایجاد وحشت بستن و سپس چاپیدن

دور افتادن-نزد این و آن رفتن-با هر کسی دیدار کردن

بادپا-تند رو-تیز تک
آب نکشیده(زشت، بد، نامفهوم)

از دولت سر-به لطف کسی-از برکت وجود کسی
 

 

دور و دراز-فراخ و وسیع

پشت هم انداز-حقه باز-حیله گر

خاتم کاری-نشاندن استخوان در چوب برای نقش و نگار دادن

بی چیز-تهی دست-فقیر

جا گذاشتن-چیزی را در جایی فراموش کردن-چیزی را سر جای خود قرار دادن

 

خارش-خاریدن-نام بیماری خاریدن نشیمنگاه
خواب به سر شدن-نگا. خواب به خواب شدن

 

در دست-آماده-حاضر

استخوان‌فروش(ستایشگر آبا و اجداد)

بارانداز-جای پیاده کردن بار

اسب چوبین(تابوت)

توی باغ نبودن-کاملن از موضوع پرت و از آن بی خبر بودن

خُل و چل-مثل دیوانه ها-ساده لوح

اهل دود-سیگاری

به جلز و ولز افتادن-به گریه و التماس افتادن

زپرتی-چیز یا شخص ناتوان-زوار در رفته-بی زور

دل واپسی-نگرانی-اضطراب

حلق آویز-به دار کشیده
اخم و تخم-ترش‌رویی-کج‌خلقی

از زیر کار در رفتن(تن زدن و نپذیرفتن کاری، کار را جدی نگرفتن)

آسمان به ابرو پوشیدن(پنهان ساختن امر آشکار)
آدم بی‌خود(بی‌شخصیت و بی‌معنی)

جارچی-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود-دهن لق

خاله زنک-زن امل و دنیا ندیده-بی سواد و عامی-کسی که همواره درباره ی دیگران حرف می زند

 
از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن

آدم بی‌سر و پا(متضاد آدم درست‌وحسابی)

جلز و ولز-سوز و گداز

اَخ (به زبان کودکان)(بد، بدطعم)

خانه آباد-عبارتی برای تحسین است

تَق-صدای برخورد دو چیز به یکدیگر

جایی را جارو کردن-همه ی موجودی جایی را با خود بردن

چار زانو نشستن-نوعی نشستن به طوری که زانوها در راست و چپ و پای راست زیر زانوی چپ و پای چپ زیر زانوی راست قرار گیرد-نهایت ادب و نزاکت

خر چسونه-در مقام تحقیر به شخص خقیر و ناقابل می گویند-نام حشره ای است

جزوه-کتابچه-دفترچه

دامنگیر کسی شدن چیزی-گرفتار شدن کسی به چیزی

دده سیاه-نوکر-نوکر سیاه

تنوری-پخته شده در تنور
پُخت-هر نوبت از پختن
جیغ کشیدن-نگا. جیغ زدن
حلال زادگی-حلال زاده بودن-درست کردار بودن
پا به رکاب-آماده ی رفتن

بازیگوش-شیطان و حرف نشنو-بازی دوست

دامب و دومب-آوای ضرب و تنبک

 

پلاسیده-پژمرده-چروکیده

تازه کردن گلو-چیزی نوشیدن و سرحال آمدن

تق و پوق-سر و صدا-بگیر و ببند

آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است

زیر کاسه نیم کاسه داشتن-مکر و حیله ای در کار داشتن

دل خالی کردن-کین خود را گرفتن-از رنج دشمن شاد شدن
خونین و مالین-زخمی-خونی شده

خودفروش-فاحشه-خائن

خانوار-مجموع اعضای یک خانواده

خوشا به حال ماهی-خیلی تشنه ام
باد به پشت کسی خوردن-بر اثر بیکاری تنبل و تن پرور شدن
درق دروق-درق درق

به آتش کسی سوختن-به مکافات خطای دیگری مجازات دیدن

تنبان درآر-بی حیا-دریده

چار دستی-قمار چهار نفری

دخیل بستن-بستن پارچه ای به ضریح یا سقاخانه به نیت برآمدن حاجتی
ای والله گفتن(به برتری کسی بر خود اقرار کردن)

چادر نماز-چادری که زنان هنگام خواندن نماز بر سر می کنند

 
حاضری-غذایی که پختن نمی خواهد و به سرعت آماده می شود

ریش بابا-نوعی انگور درشت دانه
دم خروس در دست داشتن-بهانه داشتن

خیز-ورم-آماس

بی بخار بودن-بی عرضه بودن-ناتوان بودن

امان کسی را بریدن(کسی را درمانده و بیچاره کردن)

جوشیدن با کسی-با کسی انس و الفت گرفتن-با اخلاق کسی جور درآمدن

بچه پس انداختن-فرزند به دنیا آوردن

باریک شدن-دقت کردن-در بحر چیزی رفتن

ردیف کردن-جور کردن-آماده کردن

به کیشی آمدن و به خیشی رفتن-بی اعتبار و بی ثبات بودن

دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار
بازتاب-واکنش-برگشت نور-صدا یا حرارت

دَم ِ پَر کسی رفتن-نزدیک کسی رفتن-به کسی پناه بردن

پیش بودن-جلو بودن-برتری داشتن

بی می خمار بودن-نخورده مست بودن-برای انجام کاری آمادگی بسیار داشتن

بز بیاری-بد شانسی-بد بیاری

 

پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن

چین خوردن-چروک شدن

زوار در رفتن-بند و بست چیزی خراب شدن-از شدن خستگی یا پیری از کار افتادن

دل کسی خون بودن-سخت رنجیده بودن-بسیار اندوهناک بودن

خم به ابرو نیاوردن-رنجی را تحمل کردن

درآمد-عایدی
خراب کردن دختر-دختری را منحرف کردن
 

پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن

پُر کار-فعال-با پشتکار

بغداد کسی را آباد کردن-شکم گرسنه ی کسی را سیر کردن

زیر آب-مجرایی در ته مخازن آب برای خالی کردن آن ها

به گُه کشیدن-بی اعتبار کردن-با توهین خوار و خفیف نمودن

از غورگی مویز شدن-مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن

چله نشینی-خانه نشینی

دل کسی را به دست آوردن-کسی را با نیکی و محبت از خود خشنود کردن

زیر لفظی-هدیه ای که پس از بله گفتن به عروس می دهند

درینگ-صدای خوردن مضراب یا ناخن با ساز

دماغ-حال و حوصله-رغبت-علاقه-کبر و خودپسندی-مُف-خلط بینی
چِخی-سگ

از کف دست مو برآمدن(روی دادن پیشامدی غیرممکن)

 

آب مروارید-تار شدن عدسی چشم

خبر-گزارش رویداد

آفتاب به آفتاب(هر روز)

جوجه مشدی-تازه کار و نا آشنا با آداب و رموز مشدی گری

تاق و توق-آواز بر هم خوردن دو چیز

بی اشتها-بی میل به غذا

 

تو هفت آسمان یک ستاره نداشتن-در نهایت فقر و تنگدستی بودن

چیز-آلت تناسلی

بادکنک-کیسه ی نازک لاستیکی که آن را باد کنند و برای بازی به کودکان می دهند
رو کردن-روی آوردن-آشکار کردن-به رخ کشیدن
ذِله شدن-ذله آمدن

دوا خوری-عرق خوری-مجلس صرف مشروبات الکلی
جان کسی را به لب آوردن-سخت آزار دادن-به کسی انتظار دراز دادن
از دست کسی کشیدن(از کسی در زحمت و رنج بودن)

آب از آتش برآوردن(کار محال کردن)

اُمُل(عقب‌افتاده، قدیمی)

ابرو تنگ کردن-ناز و غمزه نمودن-افاده و بی‌اعتنایی کردن

خاصه-هر چیز ممتاز و از جنس عالی

دست و پا پنبه ای-دست و پا چلفتی-بی عرضه-بی دست و پا

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار

خراب شدن بر سر کسی-نزد کسی بار و بندیل گشادن و ماندن

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

پاییدن-زیر نظر گرفتن-مراقبت
برآمده-بزرگ شده-ورم کرده

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

آشنایی به روشنایی انداختن-پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن
آقادایی را جنباندن(حرکتی به خود دادن)

 

دمار از کسی درآوردن-کسی را سخت آزار دادن-کشتن

جبهه ی جنگ-میدان جنگ

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن(کار را به نااهل سپردن)

با کله-دانا-چیز فهم-خردمند

آماده‌باش(حالت آماده بودن برای رویارویی با خطر)
به تیر غیب گرفتار شدن-دچار حادثه ی ناگهانی شدن-ناگهانی فوت کردن

 

بازوبند-نواری که به نشانه ی معینی بر بازو می بندند
پر گویی-روده درازی-پر چانگی

بازار مکاره-بازار موقت

حاجی لک لک-لک لک-شخص بلند قد

چشم چرانی-هرزه نگاهی-به رن و دختر مردم نگاه کردن

تِر زدن-خراب کردن کار

بار خود را بستن-از منبعی استفاده کردن و توانگر شدن

آسمان (و) ریسمان به هم بافتن(حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن)

چلغوز-فضله ی مرغ و کبوتر-آدم کوتاه قد و بی عرضه

دسته گل به آب دادن-کاری به خطا انجام دادن
دست گرفتن کسی-مسخره کردن-به ریشخند گرفتن

دله دزدی-عمل دله دزد

حقوق بگیر کس-ی که ماهانه دستمزد می گیرد

آلاپلنگی(مثل پوست پلنگ، گل باقالی)

باد دادن-تلف کردن-در برابر باد قرار دادن

رنگ کردن کسی-گول زدن-فریب دادن کسی

دست از پا دراز تر-مایوس شده-ناموفق

خاص و خرجی-ممتاز و معمولی

بغل پر کن-دختر یا زن چاق

ته کشیدن-تمام شدن-به آخر رسیدن

فال بد زدن

پای کسی نشستن-در انتظار وصل کسی بودن

بپا-مواظب باش-متوجه باش
آب آتش مزاج-می سرخ

رشته ها را پنبه کردن-کارهای انجام شده را به باد دادن

از جیب خوردن(در آمد نداشتن، از بس‌انداز خرج کردن)

 

اسرار مگو(حرف‌های ناگفتنی)

دریده-وقیح-بی شرم-پر رو
دخترکی-دوشیزگی-بکارت
جگر-عزیز-عزیز دلم

به جهنم-به درک-خوب شد که چنین شد-خوب است که چنین بد است

خلاف شرع-ضد قانون شریعت

خدا-بسیار زیاد-فراوان

خانم آوردن-پا اندازی کردن
ریش خود را در آسیا سفید نکردن-تجربه داشتن

ازرق شامی-اخمو-ترشرو

دراز به دراز-تعبیری برای کسی که مدتی دراز خوابیده است

خلاف-جرم

خوشبختانه-از حُسن اتفاق

جِغله-آدم کوچک و ریزاندام ولی زرنگ و ناقلا

پشت نویسی-نوشتن در پشت سند یا حواله برای انتقال آن به دیگری

از پا درآمدن(افتادن، سخت خسته و درمانده شدن)

رحمت به . . .-صد رحمت به-هنگام برتری دادن چیزی به کار می رود: رحمت به آب حمام

خداحافظی کردن-به درود گفتن

حق گرفتن-نگا. حق بردن

چپ بودن-چپ دست بودن-لوچ بودن-مخالف یودن

بار گذاشتن-نهادن ظرف غذا بر اجاق برای پخته شدن
تیغ زن-کلاه بردار-گوش بر

پاورچین-آرام و بی صدا راه رفتن

اله و بله-چنین و چنان

 
داماد-مرد تازه زن گرفته
چاقو دسته کردن-از سرما لرزیدن

خایه مال-چاپلوس-متملق-دستمال به دست

باز شدن نیش کسی-تبسم کردن از روی خوشحالی و خوشوقتی

خروس کسی خواندن-شاد و شنگول بودن-روزگار بر وفق مراد بودن

جان به لب رسیدن-به ستوه آمدن-طاقت از دست دادن

خاصه فروش-فروشنده ی جنس های مرغوب و برگزیده

پس پسکی-حالت کسی که رو به عقب گام برمی دارد

خبر مرگش-خدا مرگش بدهد
ته کشیدن-تمام شدن-به آخر رسیدن

بیا بیا- برو برو

حیدری و نعمتی-گروه های دشمن هم

تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است

از چپ و راست-از همه سو-از همه جا
تنگاب آمدن-به جان آمدن
خیالاتی-وسواسی-آن که پندار و توهمات بی جا دارد

انگار نه انگار(موضوع را نادیده بگیر!، گویی وجود نداشت)

ادا اصول-ادا اطوار

آواز خر در چمن(آواز ناخوش و گوش‌خراش)

 
به درد خوردن-مفید بودن-به کاری آمدن

اَتَر زدن-فال بد زدن

 
خروس جنگی-کسی که به اندک چیزی به ستیزه برمی خیزد

دوا شور کردن-شستن فرش با دوا

آب از گلو پایین نرفتن(غصه و ناراحتی شدید داشتن)

بستری-خوابیده در بستر-بیمار

ریختن پشم و پیله ی کسی-از میان رفتن قدرت کسی-ضعیف شدن کسی

رو به راه-آماده-مهیا-منظم

پیشنهاد-طرح

پا جوش-شاخ های فرعی متصل به ریشه ی درخت

خیار چنبر-نوعی خیار
از پس چیزی (کسی) بر آمدن(توان انجام کاری را داشتن، توان هماوردی با کسی را داشتن)

چوچول باز-دغل-بی حیا

خون کسی را به شیشه کردن-کسی را رنج و آزار بسیار دادن

چهلم-چهلمین روز درگذشت کسی

جَر-پیچ و خم راه

جا-رختخواب-بستر

بازرس-مامور بررسی و کنترل

داوطلب-خواستار-نامزد

چینی بند-چینی بند زن

 

بلا گردان-چیزی یا کسی که جلوی آسیب و زیان را می گیرد

بی گدار به آب زدن-نسنجیده به کاری اقدام کردن-بی احتیاطی کردن

جیک-صدا-آواز

اشک تمساح(گریه ی دروغین)

از خود در آوردن(دروغ‌پردازی کردن)

 

آدم استخوان‌دار(کسی که اراده و پشتکار دارد)

اخلاق سگی-تندخویی بیش از اندازه-ناسازگاری با همه

 

 

پشتی کردن-حمایت کردن-یاری کردن

تیغ کسی بریدن-اعتبار و زور داشتن- خر کسی رفتن

دادار دودور-عِرض و ناموس زن-آلت تناسلی مرد-هارت و پورت

بیسار-فلان
پا به راه-سر به راه-آدم اهل و درست و حسابی

خروس قندی-آب نباتی به شکل خروس

 

باری از دوش کسی برداشتن-رنج و زحمت کسی را کم کردن

دروغ درآمدن-معلوم شدن که دروغ است

جفتک زن-لگد زن

تراشیده شدن-لاغر شدن

چادر سر کردن-چادر پوشیدن

خاک پاک-زادگاه

از این رو به آن رو شدن(یکسره دگرگون شدن، به‌کلی تغییر کردن)

دلگرمی-اطمینان خاطر-امیدواری

تار و تنبک-وسایل موسیقی-آلات ضرب و نوازندگی
جاهل پسند-چیزی که جوان

آش شله‌قلمکار(بی‌نظم و قاعده)