مجموعه کاملی از کلمات و اصطلاحات خودمانی، عامیانه ایرانی قسمت 355

 

 

انگشت روی چیزی گذاشتن-موضوعی را مورد توجه قرار دادن

اُرد کسی را خواندن-به حرف کسی گوش کردن-اهمیت دادن

تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است

خون جگر-رنج بسیار-غم فراوان

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)

چیزیش شدن-رازی در دل داشتن-حال غیر عادی داشتن

دمپایی-کفش راحتی خانه
بر ِ آفتاب-رو به آفتاب-آفتاب رو

روکش-پوشش یا ورقه ای که روی چیزی می کشند

دوا دادن-دوا خوراندن-مسموم کردن-مشروب خوراندن

زمین خوار-کسی که زنمین های بی مالک را تصاحب کند و به دیگران بفروشد

برای فاطی تنبان نشدن-بدرد نخوردن-قانع کننده نبودن-فایده نداشتن

زاییدن زیر کاری-کاری را به دلیل دشواری به پایان نرساندن

حقه به کار بردن-کسی را فریب دادن

خر کسی رفتن-دارای اهمیت و اعتبار بودن

خشتک کسی را سر او کشیدن-نگا. خشتک کسی را پاره کردن

بی بته-بی اصل و نصب-بی پدر و مادر

از آب گل آلود ماهی گرفتن(از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن)

چله داری-عزاداری در روز چهلم مرگ کسی

اوت کردن-بیرون انداختن-بیرون کردن

تپلی-گرد و چاق

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه
چوب کاری کردن-از کسی پذیرایی زیاد کردن-به کسی محبت بسیار کردن-کتک زدن بیش از حد

ترشی انداختن-ترشی درست کردن-بی استفاده گذاشتن و به کسی ندادن چیزی

 

پشتک زدن-معلق زدن-رنگ عوض کردن-تغییر عقیده دادن
دل کسی تو ریختن-دچار دلهره ی ناگهانی شدن-وحشت کردن

بار گذاشتن-نهادن ظرف غذا بر اجاق برای پخته شدن

جزغاله شدن-سخت سوختن-زغال شدن

پیت پیت کردن-پچ پچ کردن-نجوا کردن

تِپ تِپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان
پیچ دادن-چیزی را پیچاندن-به گردش در آوردن

دَم دادن-دل دادن-جرات دادن-گستاخ کردن

بی همه کس-بی پدر و مادر
راست شدن-رو به راه شدن
دست داشتن در کاری-پنهانی شرکت داشتن در کاری

زیر پا کردن-پیمودن-همه جا را گشتن

دمامه-زن خشن-زن بی حیا و پاچه ورمالیده-آپارتی
ز ِله کردن-به تنگ آوردن-به ستوه آوردن-عاجز کردن

جزغاله-سوخته-زغال شده

حبه-پاره ی شکسته از قند یا نبات

ریز بافت-پارچه یا فرش طریف

رومیزی-منسوب به میز

بی چک و چانه-بی گفت و شنود-بی کم و کاست
زاچ-زائو
آشوب شدن دل(دچار تهوع شدن)

انداختن پشت گوش(سهل‌انگاری کردن، دیر انجام دادن، کوتاهی کردن)

 
دست به دست گرفتن-از یکدیگر پشتیبانی کردن

زبیل-آشغال-زباله

آفتاب‌زردی-غروب آفتاب
زابرا-از خواب پریده-بد خواب-عصبی

ریغماسی-ضعیف و مردنی-مریض و کم مقاومت

بابا ننه دار-خانواده دار-اصیل-صاحب نام و نشان

راست رفتن-مستقیم رفتن-بدون دردسر رفتن

بیخ پیداکردن کار-گره افتادن در کار-دشوار شدن کار
ریز بین-نکته سنج-بسیار دقیق-باریک بین

آب آتش مزاج(می سرخ)
دم-هنگام

درق درق-صدای خوردن دو چیز سخت به هم

از پشه گوشت کبابی خواستن-خواهش یا انتظاری نابه‌جا و نشدنی داشتن

خورد رفتن-از بین رفتن قسمت اضافی در خیاطی-جذب شدن و حل شدن در چیزی

 

 

اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن

چزاندن-ضعیفی را آزار دادن

آب کردن(جنس نامرغوب را فروختن)

خشتک نشور-آدم پست و بی ارزش

خیط کردن-نگا. خیت کردن

پوست سگ به روی خود کشیدن-بی شرمی را به نهایت رساندن

خوردن چیزی به چیزی-جور بودن چیزی با چیزی
دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

اگر و مگر کردن(شرط و بهانه آوردن)

در معامله را گذاشتن-در قال را گذاشتن

خلق تنگی-عصبانیت-خشمگینی

خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن

ریز ریز کردن-کاملن خرد و کوچک کردن

دست به گریبان شدن-با هم به جدال پرداختن-گلاویز شدن

دُرافشانی کردن-مشتی یاوه به هم بافتن

دوری-ظرف غذاخوری پهن

بار آمدن-تربیت شدن-به روشی عادت کردن

خندق بلا-شکم
آکَل-آقای کربلایی
آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن
تعارف شاه عبدالعظیمی-تعارف زبانی و غیرجدی
دو دستگی-اختلاف عقیده-عدم اتفاق
درق دروق-درق درق

ابرو انداختن(ابرو آمدن)

اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن
دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن

بار کسی کردن-دشنام دادن-بد و بیراه گفتن- کلفت بار کسی کردن

به راه انداختن-راه انداختن-به کار انداختن

به خاطر داشتن-به یاد داشتن-از بر بودن

اردنگ(تیپا، لگدی با نوک پا)

حلال واری-نگا. خلال وار
جانمی-کلمه ای که در مقام خوش آمد و تقدیر از کسی می گویند

آشیخ روباه(آب‌زیرکاه، مکار)

جنس بد بیخ ریش صاحبش-کالای بد به فروشنده اش باز می گردد

 

زبان تلخی-درشت گویی-گفتار خشن

پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

پاکار-امر بر-پادو-مباشر

آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

دست پاچه شدن-مضطرب شدن-دست و پای خود را گم کردن

پاشویه-دیواره ی حوض-آبروی کنار حوض

بد قدم-نامبارک-بد شگون

 

رو پنهان کردن-خود را مخفی کردن
خانه خمیر-نگا. خانه خراب

آفتابه‌آب‌کن-پست ترین نوکر

دَمکنی-پارچه ای کلفت که برای جلوگیری از بیرون رفت بخار و دم کشیدن برنج یا چای بر روی دیگ یا قوری می گذارند

پا بر چین رفتن-آهسته و آرام با نوک پا رفتن

دلنگ و دلنگ-صدای زنگ و ناقوس

بی می خمار بودن-نخورده مست بودن-برای انجام کاری آمادگی بسیار داشتن

دُم کسی را توی بشقاب گذاشتن-به طنز کسی را محترم شمردن

بالا خانه-اتاقی که بر روی آخرین طبقه ساخته می شود

خاکی-فروتن و متواضع

درآوردن دلی از عزا-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل و مطبوعی خوردن-به خوشی و راحتی ساعتی را گذراندن

بیرون رفتن-به توالت رفتن
حسرت-آرزوی سخت-خواهش بزرگ

حق-باج سبیل-رشوه

آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند

خود را به موش مردگی زدن-خود را ناتوان

آنکادر کردن-اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب

در چاه افتادن-فریب خوردن

خوش حساب-خوش معامله-آن که بدهی خود را به هنگام بپردازد

دو دستی تقدیم کردن-با رضایت خاطر و احترام دادن

دمار از کسی درآوردن-کسی را سخت آزار دادن-کشتن

 

حالا حالاها-مدت دراز

خانم-زن بدکاره-هرزه

دو پشته سوار شدن-دو نفری بر ستور یا وسیله ی نقلیه سوار شدن
به هوای کسی-به آرزوی کسی-به سودای کسی

از حساب پرت بودن(در اشتباه بودن)

اتیکت(برچسب، آداب و رسوم، قاعده)

 

زهکونی زدن-تیپا زدن-اردنگی زدن

پر شر و شور-پر غوغا-پر هیاهو

دمپایی-کفش راحتی خانه

زین و یراق کردن-برای کاری آماده شدن-رفتن به جایی

خاله گردن دراز-شتر-آدم فضول که در هر کاری سرک می کشد

دست روی دست گذاشتن-وقت گذراندن-به کاری دست نزدن

انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت

دور تا دور-گرداگرد-اطراف

دار زدن-اعدام گناهکار با آویختن از چوبه ی دار

خبرکش-سخن چین
زمانه بازی کردن-با زبان بازی و چاپلوسی رفتار کردن

بچه ننه-بچه ی لوس و نازک نارنجی

باد در سر داشتن-تکبر و غرور داشتن

دیم کاری-کشاورزی دیم
چاشت-صبحانه-ناشتایی

چُلمن-پخمه-کسی که زود گول می خورد

بند انگشت-فاصله ی نوک انگشت تا نخستین خط آن

دولاب-گنجه-کمد-قفسه

خوش عیار-خوش ذات-خوش جنس

زیختن آب پاک روی دست کسی-یکسره نومید کردن کسی

دست شستن از چیزی-از چیزی دست کشیدن-از داشتن چیزی ناامید شدن
از بر بودن-مطلبی را در حافظه داشتن

به خاک سیاه نشاندن-بدبخت و ذلیل کردن

جفتک چارکش زدن-کنایه از جفتک زدن

خط کشیدن دور چیزی-چیزی را کنار نهادن-دست کشیدن از چیزی

داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن

 

آب و گاوشان یکی بودن-شریک و همدست بودن

دال-خمیده-کج

تحویل دار-کسی که در بانک از مشتری پول می گیرد و یا به او پول می دهد

جملگی-تمامن-سراسر

رو قوز آمدن-سر لج افتادن

بله گرفتن-رضایت عروس را گرفتن
دولابچه-کمد کوچک

به دست و پا افتادن-به تلاش و تقلای زیاد افتادن
راستی؟-واقعن؟ آیا درست است؟

پا جوش-شاخ های فرعی متصل به ریشه ی درخت

جای شکرش باقی است-باید سپاس داشت که از این بد تر نشده است
 

بد معامله-آن که در معامله ناراستی کند

پا انداز-آن که وسایل عیش و عشرت دیگران را فراهم آورد-جاکش- فرش جلوی در ورودی
خود را بستن-پول دار شدن

وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان)

ژست گرفتن-به بدن و چهره ی خود حالت ویژه ای دادن

جسته دوزی-نوعی دوختن

پخته کردن کار-مقدمات کاری را فراهم کردن

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

خیابان گردی-بی کاری-ولگردی

بکوب بکوب-با شتاب-تند و تند

آفتاب خوردن-سختی کشیدن
خدا داده-دیم کاری

روانه کردن-فرستادن اعزام کردن-گسیل داشتن

دُردانه-لوس-ننر-عزیز بی خودی

دو به هم زنی-دو به هم اندازی

پشکل-سرگین حیوانات اهلی

 

خوش سلیقه-خوش ذوق-نیکو طبع

دخترینه-دختر-مونث

بی معنی- بیخود

چار شاخ ماندن-بی حرکت ماندن به علت درد کمر یا از روی ترس یا تعجب

ته بساط-باقی مانده ی وسایل زندگی و کسب و کار

باد دادن-تلف کردن-در برابر باد قرار دادن
پت و پاره-ژنده-فرسوده

از بیخ گوش کسی گذشتن-در برابر خطری قرار گرفتن و آسیب ندیدن

آلت دست کسی شدن-مورد سوء استفاده قرار گرفتن

تق و پوق-سر و صدا-بگیر و ببند
آب نکشیده(زشت، بد، نامفهوم)

اشکال‌تراشی-ایرادگیری-گره در کار اندازی

تپق-گرفتگی زبان

پدر سوختگی-بد سرشتی-زرنگی-رندی

دهنه سرخود-بی بند و بار

بی زحمت-لطفا-خواهش می کنم
چوروک خوردن-چین برداشتن

ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)

بازیگوشی کردن-بازی دوست بودن-سبکی کردن-شوخ بودن

خس و خاش-آشغال-خس و خاشاک

تک مضراب زدن-سخن ناموافق و ناهنجار گفتن

تکه-پاره ای از چیزی-زن زیبا و خوشگل-لقمه
خاطرجمع شدن-مطمئن شدن

تپلی-گرد و چاق

دو قلو-دو بچه ی همزاد

بازار گرمی کردن-تعریف کردن از کالا برای فروختن آن

خلاف شرع-ضد قانون شریعت

دور ریختن-دور انداختن-بیرون ریختن

زمین گذاشتن سر-مردن

تیله ی کسی بودن-گوش به فرمان کسی بودن-زیر اراده ی کسی بودن

جا رختی-چوب رختی-چیزی که رخت را به آن می آویزند

بدهکار نبودن گوش کسی-سخنان را شنیدن و به آن اعتنا نکردن
چینه کشیدن-ساختن دیوار گلی

زیاده روی کردن-اسراف کردن-افراط کردن

حرف دو نبش-نگا. حرف پهلودار

چوبه ی دار-تیری که محکوم به مرگ را از آن می آویزند

حرف‌های بی‌ سروته و بی‌ربط زدن

خیره-بی شرم-پر رو

به پای کسی زحمت کشیدن-برای کسی زحمت کشیدن

اجباری-خدمت سربازی
ته جرعه-باقی مانده از نوشیدنی

جرات داشتن-دلیر بودن-جسارت داشتن

پادو-شاگرد دکان-کسی که کارهای سرپایی را انجام می دهد

آبِ جو(ب)(مال دنیا، هرچیز فراوان و بی‌ارزش)

 

خرده پا-کاسبان جزء و کم سرمایه

تک پا راه رفتن-بی سر و صدا راه رفتن-کنایه از چابکی

بز رو-راه باریک و پرپیچ و خم در کوه و جنگل

ته خانه-لوازم بی مصرف-بقایای اثاث خانه

چِلپ چِلپ-صدای برخورد دست یا پا با آب

جیر جیر-سر و صدا-فریاد بی هوده-آواز گنجشک و برخی حشرات

رُک زده-زل زده-خیره شده

پشت گوش فراخ-تنبل-اهل مسامحه و کوتاهی

عینک ذره بینی بسیار قوی

رگ به رگ شدن-ضرب خوردن و پیچیدن مفصل

آدم بی‌معنی(آدم بی‌خود)

خاله خاک انداز-همنشین سر و زبان دار

باران خوردن-در زیر باران قرار گرفتن و خیس شدن

بی هوا-ناگهان-غفلتا-نا غافل-یک مرتبه

دار و دسته-پیروان و اطرافیان
چشم چیدن-چشم زخم را دفع کردن

پف زدن-ورم کردن-بالا آمدن

دَم گرفتن-همنوایی کردن در خواندن و سرود-کنایه از توافق و پشتیبانی

دست کسی را خواندن-یه اندیشه و نقاط ضعف کسی پی بردن

خاطر کسی را خواستن-کسی را دوست داشتن

اشک تمساح-گریه ی دروغین

حق نشناس-نا سپاس

خلاص کردن-تمام کردن-کشتن

خِرخِره-حلق-حلقوم

 
حَبه را قُبه کردن-کاهی را کوه کردن
پای کسی حساب کردن-به حساب کسی گذاشتن

رفتن گوش-ناراحت شدن گوش از سر و صدا

چاپی-حرف دروغ و بی اساس
آلا گارسون-اصلاح موی سر زن به سبک موی پسران

خاله وارفته-آدم شل و ول و شلخته

آخِی(صوتی برای تاثر یا شادی)

جفتک پراندن-لگد زدن-بد رفتاری کردن-مخالفت کردن

الو(شعله‌ی آتش، در پاسخ به زنگ تلفن یا خانه می‌گویند (یعنی می‌شنوم))

خدمت کسی رسیدن-به حضور کسی رسیدن-کسی را تنبیه کردن
پشت هم انداز-حقه باز-حیله گر
حول و ولا-تقلا-دست و پا زنی

دست به سینه-آماده ی فرمان-در نهایت ادب و احترام

چتر شدن-بر سر کسی خراب شدن-ناگهانی مهمان رسیدن

زن و بچه-اهل و عیال-زن و فرزند

 

دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن

با سلام و صلوات-با تجلیل و بزرگداشت-با رعایت کامل آداب و رسوم

پیچ افتادن در کار-گره خوردن کار-مشکلی در کار پیدا شدن

دهن-واحد آواز خواندن

رانده و مانده-بدبخت و وامانده

از دهان گنده‌تر حرف زدن(گفتن مطالبی که در حد گوینده نیست)

زار-نا به سامان-خراب-بد

امروزه روز(این روزها، در این دوره و زمانه)

باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند

زرد گوش-بی رگ-ترسو

تِپ تِپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان
روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

درآوردن دلی از عزا-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل و مطبوعی خوردن-به خوشی و راحتی ساعتی را گذراندن

زهره دان-کیسه ی صفرا

از سر کسی افتادن-عادتی را ترک کردن

جام زدن-شراب نوشیدن-باده خوردن

خرده بورژوا-مالک ابزار تولید ولی ناگزیر به کار برای دیگران

بلا ،-آدم حیله گر-زرنگ-آسیب-زیان آزار

 
چار انگشتی-آدم بی دست و پا-چلفتی
زهره دان-کیسه ی صفرا

 

پاچه ورمالیده-بی شرم و پر رو-حقه باز

دست خوش !-آفرین
رقاصی کردن-کارهای ناشایست و سبک کردن
بازار گرمی کردن-تعریف کردن از کالا برای فروختن آن

تنگ بودن قافیه-مشکل بودن کار

 

پشم و پیله-ریش

 

دست دست کردن-تردید داشتن-وقت کشتن-وقت را هدر دادن

خواهر و مادر-عرض و ناموس-خانواده
حرف توی دهن کسی گذاشتن-سخنی را به کسی یاد دادن-تلقین کردن

درآوردن دلی از عزا-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل و مطبوعی خوردن-به خوشی و راحتی ساعتی را گذراندن

از این حرف‌ها(مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد)

آسمان را سِیر کردن-سخت خوشنود بودن-لذت بسیار بردن

اسباب‌چینی(دسیسه‌چینی، توطئه‌چینی)

جوجه خروس-جوان تازه به دوران رسیده

چَرس-حشیش-گرد-بنگ

داریه زنگی-دایره ای دارای سنج های کوچک که چون آن را بنوازند از آن ستج ها آواز بر می آید

در هم و بر هم-آشفته-پریشان-آمیخته

خاک به سر کردن-به فکر چاره افتادن-چاره جویی کردن

خام شدن-فریب خوردن-اغفال شدن

پشم بودن-بی ارزش بودن-بی معنی بودن

ازقحطی‌درآمده(گرسنه‌چشم، آدم ندید‌بدید)

پنجه ی ابوالفضل-ورقه ی برنجی یا نقره ای که به شکل کف دست و انگشتان بریده شده است

رو شور-سفیداب
چای صافی-نگا. چای صاف کن

پاشنه بخواب-کفش راحتی

آبِ آب-آبکی-بی‌مایه-بیرنگ

 

پیشس گیری کردن-جلوگیری کردن-دفع

 

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی
تاب خوردن-بازی کردن با تاب-پیچ و خم برداشتن
تخمش را ملخ خورده-نایاب است

به تور انداختن-به چنگ آوردن-تصاحب کردن
پول مول-پول
به چشم-اطاعت می شود

زنگ زدن-ترکیب شدن آهن با اکسیژن هوا-فرسوده شدن-بی مصرف شدن

از خدا بی‌خبر-ظالم-نابه‌کار

از اوناش نبودن ( فقط به‌صورت منفی)(از جمله‌ی کسانی نبودن که مخاطب گوینده‌ی جمله را از آنان پنداشته است)

الابختکی(اتفاقی، تصادفی)

راه اندازی-راه انداختن

برگ زدن-حقه زدن-سر کسی کلاه گذاشتن-تقلب کردن

خانه آباد-عبارتی برای تحسین است

ترور کردن-کشتن به دلیل سیاسی

روی باد هوا بودن-سست و بی پایه بودن
اگر بمیری هم(به‌هیچوجه، هرگز)

این تن را کفن کردی-این تن بمیرد

حلیم روغن-هریسه-غذایی از گوشت و گندم و روغن داغ کرده و شکر
چراغ پریموس-چراغ تلمبه ای-نوعی اجاق نفتی

تو خط چیزی بودن-در کاری وارد بودن-در کاری تحقیق کردن

داغ کسی را به دل کسی نهادن-غزیز کسی را کشتن

ریش چیزی درآمدن-کهنه و منسوخ شدن

از پشت کوه آمدن(بی‌خبر از آداب و رسوم بودن، دهاتی بودن)

 
تحت الشعاع قرار دادن-زیر نفوذ و تاثیر قرار دادن
دماغ تیز داشتن-شامه تیز داشتن

اشک تمساح-گریه ی دروغین

به تته پته افتادن-به لکنت زبان افتادن

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

 

 

ذوق کردن-خوش حال شدن-شاد شدن

 
حبه-پاره ی شکسته از قند یا نبات

 

آستین بر چشم گذاشتن-پنهان گریستن

 

ته کیسه دار-کسی که دارای مالی است و در برابر حوادث مادی دوام می آورد

آه در بساط نداشتن(سخت بی‌چیز بودن، بیچاره و بینوا بودن)

خاتون پنجره-بازیچه ای که کودکان با پنج چوب می سازند

بد ذات-بد نهاد-بد گوهر-بد جنس-خبیث

از حال رفتن(بی‌حال شدن، غش کردن)

پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن

دوا قرمز-پرمنگنات

دستی دستی-به دست خود-آگاهانه-عمدی

روی هم گذاشتن چشم-بستن چشم-خوابیدن-گذشت کردن-صرف نظر کردن

 

اردنگ-تیپا-لگدی با نوک پا

حساب کتاب-رسیدن به محاسبات-نظم و قانون

به دل آوردن-در خاطر نگاه داشتن-از یاد نیردن
تخمش را ملخ خورده-نایاب است
رنگ کردن کسی-گول زدن-فریب دادن کسی

داغان شدن-از هم پاشیدن-متفرق شدن
حرف در آوردن-شایعه ساختن-سخن دروغ شایع کردن

دانه ی درشت برچیدن-به دستمزد کم قانع نبودن

حسن سینه-چاک کسی که به سر و وضع خود توجه نمی کند