منتخبی از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 74

 

زاد و رود-زاد و ولد-فرزندان

تحویل گرفتن-به کسی احترام گذاشتن-از کسی پذیرایی کردن

 

این پا آن پا کردن-دودل بودن-وقت تلف کردن

از شیر مادر حلال‌تر(چیزی که در تعلق آن به کسی تردیدی نیست)

اهل کوفه-سست پیمان-بی‌وفا و غیرقابل اعتماد
تمام و کمال-کامل-به تمامی

از مخ معاف بودن-دیوانه بودن

دو دوزه بازی-دو رویی-کلک زنی

دو به دست کسی افتادن-به دست آوردن فرصت برای اعمال نظر-قدرت نمایی یا انتقام جویی

چرخ گوشت-چرخ گوشت خرد کنی

خون مردن-منجمد شدن خون در زیر پوست بر اثر ضربه

تند نویس-کسی که سریع می نویسد

دل کسی آب شدن-به اوج تمنا رسیدن-بسیار مشتاق شدن-بی تاب شدن

خودفروشی کردن-فاخشگی کردن-خیانت کردن

چرکمرد شدن-آن قدر چرک که با شستن هم چرک نرود

درینگ-صدای خوردن مضراب یا ناخن با ساز

جارو کردن زیر پای کسی را-موجب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

 

برگ برنده-ورقی که با آن بتوان بازی را برد-وسیله ی اثر بخش

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

خال زدن-پیدا شدن خال در جایی از بدن یا لکه در چیزی-خال کوبی کردن

خشخاشی-نان خشخاش زده
بالا آمدن گندکاری-برملا شدن افتضاح پنهان شده
 

چم کسی را گرفتن-دل کسی را به دست آوردن

ترکه-آدم باریک و بلند

 
دردانه ی حسن کبابی-بچه ی لوس

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

پاییدن-زیر نظر گرفتن-مراقبت
چار سری گفتن-متلک گفتن-کلفت بار کسی کردن-حرف مفت زدن

 

 

حق کسی را کف دست کسی گذاشتن-کسی را به سزای کار خود رساندن
 

ذلیل شده-خوار و زبون-دشنام و نفرینی که زنان به کودکان بسیار شیطان خود می دهند

 

به کارخوردن-بدرد خوردن-کارآمد بودن

از بن دندان-از ته دل-با میل و رغبت

در رفتن تلنگ-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن

چله ی زمستان-سرمای سخت

خط آوردن-مدرک کتبی ارایه کردن

پایان نامه-رساله ی پایان تحصیل

 

 

پشت کار داشتن-داشتن نیرویی که انسان را به پایان دادن کار وا می دارد

رضا قورتکی-بی حساب و کتاب-بی اساس

دهنه سرخود-بی بند و بار

پیش بینی کردن کار یا شخصی

آشغالی-سپور

از ترس مار توی دهان اژدها رفتن(از باران به ناودان پناه آوردن)

حلال-زن یا شوهر

از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن

بر و بیا داشتن-رفت و آمد بسیار داشتن-دم و دستگاه داشتن

بی گدار به آب زدن-نسنجیده به کاری اقدام کردن-بی احتیاطی کردن
اگشت توی شیر زدن و مایه گرفتن برای کسی(برای کسی نقشه کشیدن، از کسی بد گفتن)

 
بار آوردن-تربیت کردن-ایجاد کردن-تولید کردن-نتیجه دادن-سبب شدن

پس افتاده-بچه ی کسی

آب برداشتن(هدف دیگری در پس کاری وجود داشتن)

از این رو به آن رو شدن-یکسره دگرگون شدن-به‌کلی تغییر کردن
چشمداشت-توقع-انتظار

آتش زیر پا داشتن-بی‌قرار بودن

آسمان به ابرو پوشیدن-پنهان ساختن امر آشکار

پیش انداختن-جلو انداختن-مقدم داشتن

بامبه-توسری

 

بکسل کردن-چیزی را به دنبال خود کشیدن و بردن

زبان باز کردن-توانایی گفتار پیدا کردن

الابختکی(اتفاقی، تصادفی)

آب و خاک(میهن، دیار)

رقصیدن توی تاریکی-بی موقع یا بدون اطلاع کاری را انجام دادن

 

زاچی-روزهای استراحت پس از زایمان

زُل-خیره
زبان خود را گاز گرفتن-از گفتن سخن نا به جا پشیمان شدن-از سخن گفتن خودداری کردن

پشم کسی ریختن-از قدرت و مقام افتادن

جناغ-استخوان جلو سینه ی مرغ

پا انداختن-واسطه گری کردن-کارچاق کردن به ویژه در امور غیر اخلاقی

در غورگی مویز شدن-هنوز تازه کار بودن ولی ادعای مهارت و استادی کردن

دروغ شاخ دار-دروغ بزرگ

آدم ثانی-حضرت نوح

 
 

خوار و ضعیف-نحیف-ناتوان
رو پنهان کردن-خود را مخفی کردن
حاجی من شریک-کسی که خود را داخل کاری می کند و مدعی شراکت می شود

حرف گوش کن-حرف شنو

دبه در آوردن-جر زدن-از قول خود سر باز زدن-اظهار پشیمانی کردن پس از عقد قرارداد

زاپاس-ذخیره-یدک-آدم بی مصرف و زوار دررفته

آفتاب‌نشین-بیکاره و تنبل

چته ؟-تو را چه می شود ؟

راه راه-دارای خطوط موازی

آرتیست‌بازی-انجام کارهای غیرعادی

 

پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

خوردن کسی با نگاه-نگا. با نگاه کسی را خوردن
بی اُرس و پرس-بی مقدمه
آب و گِل(بر و رو، سرشت آدمی)

اصحاب منقل(اهل گفت‌وگو و سخن)

داغ کردن پشت دست-توبه کردن-برای نکردن کاری با خود شرط کردن

آپارتی(زن بی‌حیا و بدزبان، سلیطه، پاچه‌ورمالیده)

آدم-نوکر

بازده-محصولی که انسان یا ماشین در مدتی معین تولید می کند

پس انداز-پول کنار گذاشته شده-صرفه جویی

زو کشیدن-اصطلاحی از بازی الک دولک که بازنده باید بدون تازه کردن نفس یدود

چین چین-پر از چین

خبرنگار-آن که برای روزنامه-مجله-یا رادیو و تلویزیون کسب خبر می کند

خودکشی کردن-با رنج فراوان کاری را به پایان بردن

اصول دین پرسیدن(سوال‌پیچ کردن)

 

رکابی-دارای رکاب-پیاده ای که به دنبال سواری بدود

 

برو برگرد-چون و چرا

به خاک سیاه نشستن-بدبخت و ذلیل شدن

این دنده آن دنده شدن(این پهلو آن پهلو شدن)

چی-چه-چیز

آفتابه برداشتن-دست به آب رساندن-پابرهنه وسط حرف کسی دویدن

خروس قندی-آب نباتی به شکل خروس
خوش حساب-خوش معامله-آن که بدهی خود را به هنگام بپردازد

چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند

بد اخم-عبوس و ترشرو

روبند شدن-با رودربایستی ناگزیر به انجام کاری شدن

تُف کار-بچه باز

به قوزک پای کسی نرسیدن-در برابر کسی بسیار حقیر و ناچیز یودن

جاگرم کردن-در جایی ماندن

تنگ گذاشتن-زیر فشار قرار دادن
اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن-اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن

ازراه‌نرسیده(در همان لحظه‌ی رسیدن، به مجرد ورود)

چله داری-عزاداری در روز چهلم مرگ کسی

در هچل افتادن-دچار درد سر شدن-به درد سر افتادن
بستن دست کسی از پشت-در انجام کاری از کسی پیش بودن

رخت و پَخت-لباس ها-پوشاک

در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و بی اعتبار دانستن

دَم ریز-پشت سر هم-پیاپی-متوالی

 
از بر بودن-مطلبی را در حافظه داشتن

ژلاتین-ماده ای لزج و چسبنده که آن را از گلیسیرین و قند و آب و آمونیاک می سازند

د ِهه !-کلمه ای برای پرسش به معنی چرا چنین می کنی؟ چرا چنین می گویی؟ یا برای بیان اعتراض به کاری

دل و قلوه-احشای گاو و گوسفند

حرام کردن-تلف کردن-از میان بردن نتیجه و فایده

دماغ چاقی-احوال پرسی

حرف زدن-پشت سر کسی بدگویی کردن-وراجی کردن

چرخ کار-کسی که با چرخ خیاطی کار و زندگی می کند

جفتک انداختن-لگد زدن-از انجام کاری خودداری کردن

آش پشت پا-آشی که در روز سوم پس از رفتن مسافر بپزند و به فقرا بدهند

این تن بمیرد(سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند)

بند و بار-قید های اجتماعی-آداب زندگی

باب دهان-موافق سلیقه-مطابق میل-خوشایند

دست چپ از دست راست ندانستن-هر را از بر تشخیص ندادن

چانه شل-دهن لغ-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود
راه کشیدن چشم-خیره شدن بی اراده به جایی بدون پلک زدن

چاق کردن کاری-رو به راه کردن کاری-راه انداختن کاری
آرواره‌ی کسی لق بودن(سرنگهدار نبودن، پرچانه بودن)
اول چلچلی(تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی))

بی کلاه ماندن سر-بی نصیب ماندن-چیزی بدست نیاوردن

رشته برشته-حرف های بی هوده و بی معنی

دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

دوشیدن-به ناحق و فریب از کسی پولی گرفتن

خود را سبک کردن-خود را حقیر کردن-دست به کاری پایین تز از شان خود زدن

از سکه افتادن-ار رونق افتادن-از دست دادن زیبایی

انداختن پشت گوش(سهل‌انگاری کردن، دیر انجام دادن، کوتاهی کردن)

توی هم رفتن سگرمه-گره بر ابرو زدن بر اثر خشم

دست نخورده-استفاده نشده-چنان که نهاده باشند

دو پا داشتن، دو پا هم قرض کردن-به چابکی گریختن

تف سر بالا-چیزی که مایه ی سرشکستگی و ننگ خود آدم باشد

دل کندن-دست کشیدن-رها کردن

چرچری کردن-خوردن و عیش کردن

رفتن از رو-خجالت کشیدن-شرم کردن-از میدان به در رفتن-مجاب شدن

زیر دین رفتن-قرض دار شدن-مدیون شدن
پس گوش انداختن-مسامحه کردن-به تاخیر انداختن

توالت-مستراح-دستشویی-آرایش-بزک

پاکار-امر بر-پادو-مباشر

تند رفتن-دور برداشتن-زیاده روی کردن-از حد خود تجاوز کردن

از آب گل آلود ماهی گرفتن(از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن)

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

چاشنی-آن چه که برای به تر کردن مزه ی غذا در آن می ریزند-آن چه که برای منفجر شدن در چیزی کار می گذارند

خال به خال-خال خال

زحرکش شدن-یا شکنجه و آزار زیاد کشته شدن

خام شدن-فریب خوردن-اغفال شدن

خر در چمن-آوای ناهنجار-هرج و مرج

آفتابه‌آب‌کن-پست ترین نوکر

آمدن (چیزی) به کسی(تناسب داشتن (چیزی) به کسی)

زحمت کش-کارگر-پیشه ور

 
دلنگ و دلنگ-صدای زنگ و ناقوس

زر زدن-دری وری گفتن-گریه کردن

از هفت خوان رستم گذشتن-موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن

درویش کردن چشم ها-نادیده انگاشتن-نگاه نکردن

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

پَر جبرئیل-چیز کمیاب و نادر-پول
پرت گفتن-حرف بی معنی زدن
خود را به ناخوشی زدن-تمارض کردن
پا سوز-عاشق شیفته
خرحمالی کردن-کار کردن بی اجر و مزد
ژله-لرزانک

آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)

خشک شدن قر در کمر-به پایان نرساندن خودنمایی و جلوه گری

تِک تِک-صدای کارکردن ساعت

چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن

چوب دو سر نجس-نگا. چوب دو سر طلا
بیخ گیس ماندن- بیخ ریش ماندن

رشته ها را پنبه کردن-کارهای انجام شده را به باد دادن

 
پایین دست-طرف پایین

چاق بودن دماغ کسی-سالم و سرحال بودن

آدم(نوکر، امردی که بچه‌بازان نزد خود نگاه می‌دارند و مخارجش را می‌پردازند)

پای کسی به سنگ آمدن-از سر بی تجربگی و خامی شکست خوردن

بازرسی-بررسی و کنترل

از کوره در رفتن-به خشم آمدن-آتشی شدن-از جا در رفتن

از خود در آوردن(دروغ‌پردازی کردن)

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

به هر دری زدن-جستجوی فراوان کردن-به هر جا و هرکس متوسل شدن

تقلا کردن-کوشش زیاد کرد-دست و پا زدن

چِرت-حرف بی معنی و نامربوط

در و تخته-دو دوست خوب-زن و شوهر جور

زیر لب خندیدن-تبسم کردن

پشت به کوه اُحد بودن-پشت گرمی داشتن

رفع و رجوع کردن-حل کردن-فیصله دادن
چیز فهم-عاقل و فهمیده

تشنه بودن به خون کسی-خواهان مرگ کسی بودن

زانو زدن-برای تعظیم زانو بر زمین زدن

دزدی گرگی-دله دزدی

زنگ-زمان آموزش درس یا فاصله ی میان دو درس در مدرسه

خانه یکی-صمیمی و یکدل

دور کسی گشتن-قربان صدقه ی کسی رفتن

ریش کسی را در دست داشتن-از کسی نقطه ی ضعف در دست داشتن-از کسی گروی در دست داشتن

پای خود را کنار کشیدن-دخالت نکردن
حمله ای-مبتلا به بیماری غش

جنس-کالا-کالای قاچاق-مواد مخدر مانند هرویین-تریاک و مانند آن ها

زاچی-روزهای استراحت پس از زایمان

رو شور-سفیداب

خوش ظاهر-دارای ظاهر آراسته-کنایه از بدجنس

رسیدن-مواظبت کردن-مورد لطف قرار دادن

دعوا مرافعه-جنگ و جدال بر سر چیزی

دست پاچگی-شتاب زدگی-اضطراب

روی چشم-اطاعت می شود !

رسیدن به عرصه-بزرگ شدن-به سن پختگی رسیدن

آسمان را سِیر کردن(سخت خوشنود بودن، لذت بسیار بردن)

آخِی(صوتی برای تاثر یا شادی)

پولکی بودن-عادت داشتن به گرفتن رشوه-بدون پول کاری را انجام ندادن
 

جیب کسی را زدن-محتوای جیب کسی را ربودن

آتشِ بسته(طلا)

اهل آن کار (کار بد)

حرف زدن-پشت سر کسی بدگویی کردن-وراجی کردن

حرص کسی را درآوردن-کسی را خشمگین کردن

پلیتیک زدن-سیاست به کار بردن

تو خط چیزی بودن-در کاری وارد بودن-در کاری تحقیق کردن

برو برگرد-چون و چرا

خشتک کسی را سر او کشیدن-نگا. خشتک کسی را پاره کردن
 

چهار چنگول ماندن-نگا. چهار چنگول شدن

چشه ؟-او را چه شده ؟

دم خروس در دست داشتن-بهانه داشتن
خودکشی کردن-با رنج فراوان کاری را به پایان بردن

 

زاغه نشین-کسی که در خانه ای محقر و آغل مانند زندگی می کند

چاچول-حقه باز-شارلاتان

اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن
آستین بالا زدن-آماده شدن-به کاری برخاستن-پا پیش گذاشتن
بی ریخت کردن-کتک زدن

زنده بلا، مرده بلا-کسی که هم در زندگی و هم پس از مرگ موجب زنج و آزار مردم است

حسرت-آرزوی سخت-خواهش بزرگ

بی سکه-بی اعتبار

خاله گردن دراز-شتر-آدم فضول که در هر کاری سرک می کشد

دور کسی گشتن-قربان صدقه ی کسی رفتن

زنده به گور-کسی که در تیره روزی به سر می برد و زندگی اش فرقی با مردن ندارد

جا ماندن-فراموش شدن

تخته کردن-تعطیل کردن-بستن-از رونق و اعتبار انداختن

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن

از خجالت آب شدن-بسیار شرمنده شدن
اشهد را گفتن(برای مرگ آماده شدن)
بی سواد-آن که نمی تواند بخواند و بنویسد-نادان و بی معلومات
دوری و دوستی-دوری برای دوام و پایداری دوستی لازم است
دو رانو نشستن-نشستن چون شتر که نشانه ی ادب است

خوشمزگی-شوخی کردن-بذله گفتن
خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا

تحت الشعاع بودن-زیر نفوذ و تاثیر دیگری بودن

جوراب شلواری-جوراب همراه با شلواری از همان جنس و چسبیده به آن

 

تخت قاپو کردن-چادر نشینان را در جایی ساکن کردن

 

خایه قوچی-نوعی شیشه ی کوچک بیضی شکل

خیس کردن برنج-در آب ریختن برنج

از زورِ(از شدت، از بسیاری)

آلاف و الوف-مال و ثروت-جاه و مقام

چله بُری کردن-رفت و آمد بسیار کردن

راه بلد-راهنما-آن که راه را خوب می شناسد

خط انداختن-خراش به جا گذاشتن
انگولک کردن-سر به سر گذاشتن-با انگشت به چیزی ور رفتن-انگشت رساندن

آفتاب برِ دیوار آمدن(به پایان آمدن عمر)

 

تیشه به ریشه ی کسی یا چیزی زدن-قصد نابودی کسی را داشتن

جهل کردن-در انکار چیزی پافشاری کردن

رشته ی کلام به دست گرفتن-آغاز به سخن کردن-سخن را دنبال کردن

آفتاب گز کردن(ولگردی کردن)

بد و بیراه-ناسزا-حرف زشت-گفته ی رکیک-متلک

از کف دست مو برآمدن-روی دادن پیشامدی غیرممکن

دَم ِ پَر کسی رفتن-نزدیک کسی رفتن-به کسی پناه بردن
خرافاتی-آن که به خرافات باور دارد-عقب مانده
آفتابِ پس دیوار-شامگاه

 

حواس پرتی-پریشان حواسی-فراموش کاری
چاشنی کردن-چیزی را با چرب زبانی به کسی قالب کردن
انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

از آب درآمدن-نتیجه دادن-تربیت شدن-روشن شدن حقیقت
خوردن سر کسی-سبب مرگ کسی شدن-کسی را دق مرگ کردن-در نتیجه ی پرحرفی کسی را کلافه کردن

تو گذاشتن-چیزی را مسکوت گذاشتن-از درون دوختن

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

در چاه افتادن-فریب خوردن
ریز ریز-خرد شده-کاملن خرد

چاقوکش-کسی که با چاقو به مردم حمله می کند-آدم شزیر و عربده کش
جواب دندان شکن-جواب قاطع و صریح

روشن شدن-نشئه شدن-مست شدن-سرحال آمدن
از خنده روده بر شدن(از شدت خنده بی‌حال شدن)

بابا ماما-همه کاره ی محل-بزرگ لوطیان

دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت
دنده کج-کج خلق-یکدنده

زود باش !-شتاب کن! عجله کن!

پورت-سر و صدا-داد و فریاد

تو خط چیزی بودن-در کاری وارد بودن-در کاری تحقیق کردن

دست و بال-دور و بر-اطراف

خاله خُمره-زن کوتاه قد و چاق

آشی شدن-سوراخ‌سوراخ‌شدن بدن از ترکش‌های فراوان

 

خاک آلود-آلوده به گرد و غبار و خاک

خرابی کردن-نگا. خرابی بالا آوردن

حق کسی را دادن-آن چه سزای کسی است به او دادن

پیاده شو با هم بریم-این قدر تند نرو

پا پیش-گذاشتن پیشقدم شدن-آستین بالا زدن

چرت کسی را پاره کردن-ناگهان کسی را از خواب بیدار کردن

چل زن-زن کوتاه قد

افسرده‌بیان(بی‌هوده و بی‌مزه‌گو)
تن کسی خاریدن-خواهان آزار بودن-دنبال دردسر بودن
اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن
 

از صرافت چیزی افتادن(از انجام کاری منصرف شدن)

 

پِر پِری-سخت نازک و باریک و تنگ

پا انداز-آن که وسایل عیش و عشرت دیگران را فراهم آورد-جاکش- فرش جلوی در ورودی

 

از تک و تا نینداختن خود(از رو نرفتن، جا نزدن، خود را نباختن)